Nie raz i nie dwa w ramach zabezpieczeń ratowniczych planów filmowych zetknęliśmy się z niepokojącymi objawami wskazującymi na ekspozycję członków ekipy filmowej na podwyższone stężenie dwutlenku węgla lub – co szczególnie niebezpieczne – kontakt z tlenkiem węgla.

Do typowych objawów zatrucia wymienionymi gazami, które są czasem zgłaszane ratownikom czy obserwowane przez nas samych, należy zaliczyć: bóle głowy, mdłości, wymioty oraz ogólne złe samopoczucie czy nagłą potrzebę, by choć na chwilę usiąść. Mogą one wystąpić w zbliżonym czasie u jednej lub kilku osób znajdujących się w danej lokacji. Choć objawy te mogą być spowodowane jedynie niedoborem dopływu świeżego powietrza, czyli odpowiedniej dla prawidłowego oddychania ilości tlenu, nigdy nie należy wykluczać ich wystąpienia w efekcie wchłonięcia czadu. Tę ostatnią przyczynę należy brać pod uwagę zawsze wtedy, gdy nie można wykluczyć występowania tlenku węgla przy użyciu urządzeń pomiarowych.

TLENEK WĘGLA, nazywany potocznie czadem, jest gazem nieco lżejszym od powietrza i doskonale się z nim miesza. Jest bezwonny i bezbarwny, a przez to niewykrywalny przez zmysły człowieka. Przez górne drogi oddechowe swobodnie dostaje się do płuc, gdzie łączy się z hemoglobiną 210 razy szybciej niż tlen, blokując w ten sposób możliwości transportu natlenionej krwi w organizmie człowieka. Zatrucie czadem stanowi więc nagły stan zagrożenia życia! Stąd należy usuwać bądź ograniczać do minimum wszelkie prawdopodobieństwo styczności członków ekipy z tym zagrożeniem.

Z obserwacji czynionych podczas naszej pracy wynika, że powyższe sytuacje na szczęście nie zdarzają się często. Wśród zaobserwowanych oraz zidentyfikowanych czynników ryzyka występujących na planach filmowych warto wyróżnić pracę – niejednokrotnie znacznej liczby ludzi, w dłuższym przedziale czasu – w pomieszczeniach lub obiektach:

• nieposiadających wentylacji – często są to obiekty niedopuszczone do użytku, z niedrożną wentylacją grawitacyjną i/lub celowo wyłączaną wentylacją mechaniczną, np. ze względu na generowany przez nią hałas czy koszt uruchomienia, czasem całkowicie niesprawną wentylacją mechaniczną przez brak możliwości zasilenia starych urządzeń wentylacyjnych lub ich dewastację czy demontaż;
• zaadaptowanych w ramach prac dekoracyjnych (w tym działań związanych z budową dekoracji), w wyniku których zamyka się lub ogranicza ciągi cyrkulacji powietrza, ogranicza swobodny przepływ powietrza bądź dokonuje przeróbek podłączeń kominowych czy wentylacyjnych;
• dogrzewanych urządzeniami wykorzystującymi proces spalania paliwa lub gdzie takie przenośne urządzenia grzewcze ulokowano poza strefą pracy ekipy filmowej, ale powietrze zasysane przez wentylację przedostaje się do miejsca pracy ekipy;
• gdzie w warunkach kontrolowanych, na potrzeby produkcji wywołano pożar, wykorzystano efekty pirotechniczne, SFX, a także doszło do innych zamierzonych i niezamierzonych procesów spalania gazów, cieczy, ciał stałych, pożaru przewodów elektrycznych itp.;
• gdzie działania prowadzone są przy wykorzystaniu pojazdów z włączonymi silnikami spalinowymi, spalinowej dymiarki parafinowej, spalinowych agregatów prądotwórczych i innych urządzeń tego typu, np. grających kosiarek, pilarek, dmuchaw, pił;
• gdzie ma miejsce nieszczelność lub zapchanie komina pracującej instalacji grzewczej lub grzewczej instalacji technologicznej, jak w przypadku obiektów przemysłowych;
• gdzie dochodzi do zastępowania sprawnej wentylacji wymieniającej powietrze na świeże, wentylatorami mieszającymi to samo powietrze.

Warto też dodać, że jednoczesne użycie kilku gaśnic CO₂ lub agregatu gaśniczego CO₂ do ugaszenia pożaru w pomieszczeniu o małej kubaturze i nawet bardzo dobrej wentylacji, może spowodować czasowe zmniejszenie ilości tlenu znacznie poniżej poziomu niezbędnego człowiekowi do oddychania!

NASZE ZALECENIA

• BEZPIECZEŃSTWO WŁASNE

Udzielanie pomocy zawsze zaczyna się od zapewnienia bezpieczeństwa sobie i osobom zaangażowanym w ten proces. Błędem, którego należy unikać, jest zwiększanie liczby poszkodowanych kosztem osób ratujących, np. poprzez bezsensowne zwiększenie liczby osób mających kontakt z tlenkiem węgla. Nie bez przyczyny strażacy-ratownicy wchodzą do stref zagrożenia obligatoryjnie z detektorami czadu, a po wykryciu zagrożenia – w ODO, czyli pełnej ochronie dróg oddechowych.

• WSKAZÓWKI TECHNICZNE

Zalecamy to, co od ponad roku sami stosujemy do monitoringu tego typu zagrożeń. Na wyposażeniu pojazdu zabezpieczenia ratowniczego MedykFX mamy zestaw prostych urządzeń pomiarowych do detekcji czadu. Zawsze jest to jeden detektor przenośny oraz czujka stacjonarna CO, którą przy użyciu prostych narzędzi – kleju na gorąco czy taśmy dwustronnej – możemy zamontować w strefie podwyższonego ryzyka. Dodatkowo w skład wykorzystywanego przez nas zestawu wchodzi detektor gazu, który może się przydać w kontakcie z butlami, LPG, gazem ziemnym. Podczas zabezpieczeń ratowniczych mierzyliśmy się już z wyczuwalną wonią gazu oraz zgłoszeniami o jej wykryciu przez członków ekipy filmowej – butle z gazem, zwłaszcza te 11-kilogramowe, często występują na planach filmowych, szczególnie w chłodniejszych miesiącach roku.

Co ważne, wymienione elementy zestawu są relatywnie niedrogie. Po tym, jak wykryją przekroczenie ustawionego w nich dopuszczalnego poziomu tlenkiem węgla w pomieszczeniu, generują alarm dźwiękowy.

• PRZECIWDZIAŁANIE

Po pierwsze przy wyborze i doborze miejsc do zdjęć należy kierować się priorytetem bezpieczeństwa – unikać miejsc niebezpiecznych, niesprawdzonych, czasowo lub trwale niedopuszczonych do użytkowania, identyfikowanych jako miejsca podwyższonego ryzyka.

Równie ważne jest zapewnienie skutecznej wentylacji, odpowiedniej do potrzeb danego projektu, z uwzględnieniem: kubatury obiektu, jego specyfiki, liczby ludzi, czynników atmosferycznych, rodzaju działań i lokalizacji. Przed rozpoczęciem zdjęć warto powierzyć kominiarzowi lub innej kompetentnej osobie sprawdzenie, czy wentylacja jest właściwa i adekwatna do planowanej liczby osób przebywających w lokacji, a także do planowanego użycia sprzętu generującego gazy powstałe w procesie spalania oraz temperaturę. Analogicznie jest ze sprawdzeniem przewodów kominowych kominka, pieca grającego lub innego spalinowego urządzenia grzewczego – działającego lub mogącego działać w lokacji lub w jej bezpośrednim otoczeniu (np. wyłącznie gdy temperatura spadnie poniżej określonej wartości).

Bezwzględnie konieczne jest zabezpieczenie drożności ciągów ewakuacyjnych, poprzedzone omówieniem z uczestnikami planu zasad ewakuacji, w tym wskazanie wszystkim tym osobom miejsca zbiórki. Jeśli to tylko możliwe, zalecamy przećwiczenie ewakuacji do bezpiecznego miejsca zbiórki jeszcze przed rozpoczęciem zdjęć. Należy pamiętać, iż osoba silnie zatruta tlenkiem węgla nie będzie w stanie samodzielnie podjąć skutecznych działań ewakuacyjnych. Wręcz przeciwnie, wykazywać się będzie zaburzeniami orientacji, biernością, zaburzeniem zdolności oceny sytuacji i priorytetów postępowania, być może nie będzie w stanie sama ustać na nogach ani poruszać się na czworakach, a co dopiero pokonać schody czy inne przeszkody terenowe lub ekwipunek filmowy znajdujący się na drodze do miejsca zbiórki. Szacując ryzyko takich zdjęć, biorąc pod uwagę możliwe zagrożenia czy potencjalne wystąpienie zdarzeń nagłych, należy również zabezpieczyć środki do sprawnej ewakuacji osób, które będzie trzeba wynieść ze strefy zagrożenia w sposób jak najbardziej bezpieczny dla ratujących. W naszym przypadku są to będące na wyposażeniu pojazdu zabezpieczenia ratowniczego: nosze brezentowe, kosz ratowniczy, deski, podbieraki i koce gaśnicze oraz to, co możemy zaimprowizować na planie filmowym, np. wózki transportowe ekipy, krzesła dyżuru, inne.

W przypadku scen oznaczonych jako sceny podwyższonego ryzyka, w odniesieniu do sprawności wentylacji czy ekspozycji na gazy powstałe w procesie spalania bądź kontrolowanego wybuchu FX, zaleca się ograniczenie do minimum liczby osób pracujących w strefie podwyższonego ryzyka. W tym miejscu konieczne będzie bieżące monitorowanie liczby osób w ww. strefie w celu późniejszego potwierdzenia ich obecności w miejscu zbiórki do ewakuacji lub wskazania przybyłym służbom ratowniczym osób zaginionych.

Należy również pamiętać o adekwatnym do potencjalnych zagrożeń zabezpieczeniu przeciwpożarowym scen, które takiego zabezpieczenia wymagają.

OBJAWY ZATRUCIA TLENKIEM WĘGLA

• Zatrucia lekkie: mdłości, słaby ból głowy, ogólne objawy zmęczenia i osłabienia, wymioty.
• Zatrucia średnie: silny ból głowy, senność, zawroty głowy, zaburzenia równowagi, zaburzenia świadomości, trudności z oddychaniem (przyspieszony oddech), zaburzenia pracy serca.
• Zatrucia ciężkie: utrata przytomności, drgawki, brak oddechu.

Wszystkie powyższe punkty wymagają monitoringu stanu zdrowia poszkodowanego i interwencji medycznej adekwatnej do stopnia zatrucia, włącznie z prowadzeniem resuscytacji krążeniowo-oddechowej. W tym miejscu warto zaakcentować, iż taki stan nagły może wystąpić jednocześnie u kilku osób, które miały kontakt z niewidzialnym i niewyczuwalnym zagrożeniem, inicjując w ten sposób wypadek o charakterze mnogim lub masowym. To jeden z bardzo wielu przykładów i powodów, dlaczego tak ważne są powszechne szkolenia z zakresu pierwszej pomocy dla ekip filmowych.

GRUPY NAJBARDZIEJ NARAŻONE NA DZIAŁANIE TLENKU WĘGLA

Do grupy największego ryzyka należą*:

• noworodki i niemowlęta (obok normalnej hemoglobiny występuje u nich hemoglobina płodowa, która wiąże dwukrotnie więcej tlenku węgla, niż zwykła hemoglobina),
• dzieci,
• kobiety ciężarne,
• osoby w podeszłym wieku,
• osoby z wadami serca oraz chorobami oskrzelowo-płucnymi,
• osoby z wadami serca oraz niewydolnością układu oddechowego.

Cięższym zatruciom ulegają także osoby wykonujące prace związane z dużym wysiłkiem fizycznym, które ze względu na zwiększoną częstość i głębokość oddechu, znacznie szybciej niż podczas odpoczynku pochłaniają dawki trujące, a nawet śmiertelne. W naszym przypadku zwiększony wysiłek fizyczny może wystąpić również podczas ewakuacji osób poszkodowanych (niechodzących) ze strefy zagrożenia.

*Źródło: Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej

PODSUMOWANIE

Koledzy i koleżanki – dyżurni, kierownicy planów, zespoły odpowiedzialne za budowę dekoracji, scenografowie planowi! Zachęcamy do zakupu i stosowania prostych urządzeń sygnalizujących obecność tlenku i dwutlenku węgla w miejscach budzących Wasze wątpliwości. My podczas współdziałania zawsze chętnie udostępnimy Wam nasze urządzenia. Niemniej uważamy, że taki monitoring zagrożeń powinien stać się w naszym środowisku standardem!

Zalecamy, aby zawsze do każdej lokalizacji mieć opracowany plan ewakuacji, z uwzględnieniem środków do ewakuacji poszkodowanych w pozycji siedzącej i leżącej.

Do zbioru dobrych praktyk warto dodać certyfikowanego kominiarza, który za relatywne niewielką kwotę – w stosunku do potencjalnych zagrożeń – jeszcze przed rozpoczęciem zdjęć i wejściem ekipy sprawdzi przewody kominowe i wentylacyjne w danej lokacji (szczególnie przewody piwnic, magazynów, komórek, poddaszy, zbiorników, schronów, tuneli, pustostanów czy ruin oraz wszelkich innych obiektów wyłączonych z bieżącej eksploatacji).

Zapraszamy do udziału w bezpłatnych szkoleniach „Pierwsza pomoc na planie filmowym”, które od trzech lat prowadzimy wspólnie ze Związkiem Zawodowym Filmowców – w chwili publikacji tego materiału do końca roku zostały jeszcze dwa wolne terminy. W tym roku odbędzie się również bezpłatne „związkowe” szkolenie z zakresu przeciwdziałania pożarom na planach filmowych, skierowane do kierowników planów, a które również nawiązywać będzie do zagrożeń związanych z tlenkiem węgla na planach filmowych.

Kto jak nie my! Kiedy, jeśli nie teraz!