Polecam Waszej uwadze rozmowę z Jarosławem Konowrockim – inspektorem ochrony przeciwpożarowej, specjalistą do spraw BHP, absolwentem Wyższej Szkoły Służby Pożarniczej w Warszawie oraz studiów podyplomowych z zakresu BHP w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy, wieloletnim pracownikiem Centrum Zarządzania Kryzysowego, ratownikiem kwalifikowanej pierwszej pomocy, inspektorem BHP, szkoleniowcem w MedykFX. Celem rozmowy jest pochylenie się nad zagadnieniami związanymi z pracami wysokościowymi i należytą ochroną w tym zakresie. 

Jarku, co należy rozumieć przez wykonywanie czy świadczenie pracy na wysokości?

Praca na wysokości to wszystkie czynności wykonywane na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1 m nad poziomem podłogi lub ziemi. Są oczywiście wyjątki, a zaliczamy do nich pracę, bez względu na wysokość powierzchni, na jakiej znajduje się pracownik, pod warunkiem, że powierzchnia ta osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi albo wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed upadkiem.

To ważne kryteria, gdyż służby przybyłe do wypadku w pracy i opisujące czy wyjaśniające jego przebieg na pewno zwrócą uwagę te parametry.

Prace na wysokości powinny być organizowane i wykonywane w sposób niezmuszający pracownika do wychylania się poza poręcz balustrady lub obrys urządzenia, na którym stoi. Na powierzchniach wzniesionych na wysokość powyżej 1m nad poziomem podłogi lub ziemi, na których w związku z wykonywaną pracą mogą przebywać pracownicy, lub na powierzchniach służących jako przejścia, powinny być zainstalowane balustrady składające się z poręczy ochronnych umieszczonych na wysokości co najmniej 1,1 m i krawężników o wysokości co najmniej 0,15 m. Pomiędzy poręczą i krawężnikiem w połowie wysokości powinna być umieszczona poprzeczka lub przestrzeń ta powinna być wypełniona w sposób uniemożliwiający wypadnięcie osób. Jeżeli – ze względu na rodzaj i warunki wykonywania prac na wysokości – zastosowanie balustrad jest niemożliwe, należy stosować inne skuteczne środki ochrony pracowników przed upadkiem z wysokości, odpowiednie do rodzaju i warunków wykonywanej pracy.

Jakie przepisy regulują konieczność stosowania zabezpieczeń podczas tego typu pracy?

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy reguluje wszelkie kwestie dotyczące pracy na wysokości. Drugim dokumentem jest Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych.

Czy są jakieś dodatkowe wymagania prawne, konieczne do świadczenia pracy na wysokości?

Praca na wysokości zaliczana jest do prac szczególnie niebezpiecznych. Wiąże się to z nałożeniem na pracodawcę dodatkowych obowiązków z zakresu BHP takich jak bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób, konieczność zapewnienia odpowiednich środków zabezpieczających czy poddanie pracowników instruktażowi dotyczącemu bezpiecznego wykonywanych prac. Ponadto pracownik powinien posiadać stosowne badania lekarskie do pracy na wysokości.

Jarku a stricte podstawa prawna?

Ostatnia nowelizacja rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30.05.1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. z 2016 r. poz. 2067 ze zm.) – istotnym zmianom uległa treść Załącznika Nr 1, zawierającego wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników. Z dniem 16.12.2020 r. weszła w życie zmiana dotycząca m.in. rezygnacji z różnicowania zakresów badań w zależności od poziomu, na jakim wykonywana jest praca na wysokości „do 3 metrów” i „powyżej 3 metrów”.

Jaka jest odpowiedzialność prawna zleceniobiorcy/zleceniodawcy w przypadku wystąpienia wypadku na wysokości przy nieprzestrzeganiu zasad BHP?

W przypadku zleceniobiorców – podwykonawców – pełną odpowiedzialność za pracę na wysokości bierze na siebie pracodawca osób wykonujących te prace lub zleceniobiorca, który powinien zdawać sobie sprawę z zagrożeń, jakie wiążą się z wykonywaniem tego typu prac.

Jak postrzegasz wyjątki w stosowaniu zabezpieczeń na planie filmowym, teatralnym, reklamowym? 

Nie ma wyjątków, przepisy dotyczące pracy na wysokości nie wykluczają prac na planie filmowym. Jeśli pracownik pracuje na wysokości od 1 metra w górę, to bez względu na miejsce czy czynności jakie wykonuje, jest to praca na wysokości.

Co ważne, Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 15 marca 2011 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji filmowej mówi, że producent filmu jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy wszystkim osobom biorącym udział w produkcji filmu. Jak widać, na producencie spoczywa wielka odpowiedzialność nie tylko za aktorów, ale i cały personel pracujący przy produkcji.

Jarku, jakie instytucje są uprawnione do prowadzenia kontroli w obszarze stosowania sprzętu ochrony osobistej i zbiorowej podczas prac wysokościowych?

W myśl art. 23 ustawy o PIP: „Inspektorzy pracy są uprawnieni do przeprowadzania, bez uprzedzenia i o każdej porze dnia i nocy, kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy”. Jednocześnie art. 48 ustawy z dn. 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców stanowi,że:„Organ zawiadamia przedsiębiorcę o zamiarze wszczęcia kontroli, a kontrolę wszczyna się nie wcześniej niż po upływie 7 dni i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli”.

„Zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli nie dokonuje się w przypadku, gdy

[…] przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska”.

Jak widać, są dwa przepisy, które się w sumie wykluczają. Jeden mówi o tym, że kontrola może być przeprowadzona praktycznie bez zapowiedzi, o każdej porze dnia i nocy, a drugi nakazuje informować o niej przedsiębiorcę. Więc sprawa nie jest jednoznaczna. Natomiast jest furtka, która w przypadku gdy jest zagrożenie życia, zdrowia lub środowiska pozwala na dokonanie takiej kontroli. Ze względu na pracę na wysokości, zawsze można mieć takie podejrzenia.

Jakie standardy powinien spełniać sprzęt do ochrony przed upadkiem z wysokości i ochrony głowy? 

Zasady doboru sprzętu zabezpieczającego przed spadaniem określone są w normie EN363 „Indywidualny sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości – Systemy powstrzymywania spadania”.

System ochrony osobistej przed upadkiem z wysokości składa się z trzech podstawowych elementów:

• podzespołu kotwiczącego – wg normy EN795,
• podzespołu łącząco-amortyzującego – wg norm EN355, EN362 oraz EN354,
• szelek bezpieczeństwa – wg norm EN361 oraz EN358.

Tylko właściwie dobrany sprzęt do ochrony przed upadkiem z wysokości oraz stosowanie się do instrukcji jego użytkowania zapewni pracownikowi bezpieczeństwo podczas wykonywania prac na wysokości.

Jeśli chodzi o ochronę głowy, to ważną rolę pełnią hełmy ochronne (kaski). Zabezpieczają one głowę przed urazami mechanicznymi, które mogą być spowodowane m.in. przez spadające lub przemieszczające się przedmioty. Hełmy ochronne powinny spełniać wymagania normy PN-EN 397+A1:2013-04E. Do pracy na wysokości stosuje się hełmy z czteropunktową więźbą, która uniemożliwia zsunięcie się hełmu z głowy. Bardzo ważny jest prawidłowy dobór hełmu ochronnego dla danego stanowiska pracy, gdyż tylko dobrze dobrany hełm nie tylko będzie skutecznie chronił głowę pracownika, ale również nie będzie krępował jego ruchów czy ograniczał mu widoczności. Zdarzają się przypadki, że źle dobrany hełm może stanowić zagrożenie dla pozostałych pracowników, np. w sytuacji, gdy nie jest właściwie umocowany do głowy i spadnie z wyższej kondygnacji na pracujących poniżej.

Niestety, sam więcej niż raz widziałem uraz spowodowany złym zamocowaniem kasku, co w konsekwencji skończyło się w jednym przypadku naderwaniem płatka ucha i silnym krwawieniem, a w innym głęboką raną podbródka.

Kolejnym ważnym elementem, jest sprawdzenie sprzętu przed rozpoczęciem pracy. Sprzęt, którego termin przydatności zakończył się, nie powinien być użytkowany a producent wskazuje również daty przeglądów okresowych dla takiego ekwipunku.

Co myślisz o używaniu kasku rowerowego, narciarskiego, do wspinaczki sportowej przy pracy na wysokości? 

Należy pamiętać, że środki ochrony indywidualnej do pracy na wysokości powinny posiadać oznakowanie CE, deklarację zgodności oraz być stosowane zgodnie z przeznaczeniem i wymaganiami opisanymi w instrukcji użytkowania. Korzystanie z tzw. substytutów jest niedozwolone, głównie ze względu na inne ich przeznaczenie. Kask rowerowy czy narciarski, jak sama nazwa wskazuje, nie jest przeznaczony do prac na wysokości. Na pewno chroni głowę przed uderzeniami podczas wypadku na ścieżce rowerowej czy stoku narciarskim, ale czy daje gwarancję właściwej ochrony podczas prac na wysokości? Zresztą podobnie jest z uprzężami wspinaczkowymi, jaskiniowymi czy canyoningowymi – są projektowane i atestowane w innych celach.

Jarku, serdecznie dziękuję za dialog! Mam przeświadczenie, że nazwanie po imieniu czym jest praca na wysokości i odświeżenie zasad, jakie powinna ze sobą nieść w obszarze BHP, dobrze nam wszystkim zrobi. Cieszy mnie również, że ustawodawca zadbał o stronę prawną tej materii, jasno precyzując omawiany obszar zarówno w rozumieniu odpowiedzialności, jak i parametrów dla zapewnienia norm właściwych środkom ochrony osobistej.